İçerikte Neler Var?
Travma sonrası stres bozukluğu nedir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu, kişiyi ruhen yaralayan yaşantılar sonrasında ortaya çıkan ve bir aydan kısa sürede yatışmayıp süregiden tepkilerdir. Her ne kadar bu tepkiler hemen hemen herkes için stres verici sayılacak yaşantılardan sonra (fiziksel saldırıya uğrama, trafik kazası, cinsel saldırıya uğrama ya da bu gibi yaşamı tehdit eden durumlara tanık olma gibi) ortaya çıkıyorsa da bu belirtilerin süreğenleşmesi bu tepkileri tedavi gerektiren bir psikiyatrik bozukluğa dönüştürmektedir.
Travma sonrası stres bozukluğu nedenleri nelerdir?
Travma sonrası stres bozukluğuna yol açan olaylar erişkinlik ya da çocuklukta yaşanmış olabilir. Yaşanan olayın türüne, tekrarlayıcı olup olmamasına, yaşandığı yaş dönemine ve olayda yer alan kişilerin maruz kalan kişiye olan yakınlıklarına göre travma sonrası stres tepkileri farklı biçimlerde ortaya çıkar. Bu tepkiler olayın hemen ardından başlayabileceği gibi yaşamın daha sonraki dönemlerinde de gündeme gelebilir. Olaya ilişkin duygu, anı ve düşüncelerin bastırılmış olması travma sonrası stres bozukluğunun ortaya çıkmasını önlese de aynı nedenlerden kaynaklanan ruhsal süreçler başka psikiyatrik bozukluklar (yeme bozukluğu, dissosiyatif bozukluk, sınırda kişilik bozukluğu, nedeni bulunamayan bedensel belirtiler vb.) biçiminde de ortaya çıkabilir. Birçok psikiyatrik bozuklukta olduğu gibi travma sonrası stres bozukluğunda da merkez ve otonom sinir sistemlerine ilişkin nörobiyolojik mekanizmalar devreye girmektedir.
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri nelerdir?
- Yaşanan olayı sürekli anımsama ve üzerinde sıkıntılı biçimde düşünme,
- Olayla ilgili yer, kişi ve benzeri hatırlatıcılardan uzak durmaya çalışma,
- En ufak uyaranla tetiklenen gerginlik hali,
- Uyku bozuklukları, kabuslar,
- Kendine ya da başkalarına yönelik öfkelenme, suçlama, üzüntü ya da utanma gibi olumsuz duygular travma sonrası stres bozukluğunun başlıca belirtileri arasındadır.
- Travmatik yaşantılar eğer çocukluk çağında gerçekleşmiş ise (ihmal, istismar ya da aile içi sorunlara maruz kalma gibi) Kompleks Travma Sonrası Stres Bozukluğu denilen daha karmaşık bir belirti tablosu ile karşılaşılır. Bu gibi durumlarda intihar girişimleri, yineleyen depresyonlar, yeme bozuklukları, kişilerarası ilişkilerde sorunlar, tıbben açıklanamayan bedensel belirtiler ön plana geçer.
Travma sonrası stres bozukluğu nasıl teşhis edilir?
Travma sonrası stres bozukluğu tanısının konulabilmesi için buna neden olan en az bir olayın tanımlanması gerekir. Tanımlanan olay sıradan bir stres etkeninden daha şiddetli olmalıdır. Söz edilen belirtilerin bir aydan kısa sürede yatışması halinde de bu tanının konulmasına gerek kalmaz. Kişinin olaya ilişkin kendi tepkilerinden (depresif duygular ve uyku bozukluğu gibi) rahatsız olması ya da psikososyal işlevlerinde bozulma meydana gelmesi (işini yapamama, insan ilişkilerinde güçlük gibi) tanı konulması için gerekir. Bu belirtilerin psikiyatrik görüşmede gözden geçirilmesi ile tanıya ulaşılır. Ayrıca bir laboratuvar incelemesi gerekmemektedir. Ancak bu belirtilerin depresyon, obsesif kompulsif bozukluk, dissosiyatif bozukluk gibi farklı psikiyatrik durumlardan ayırt edilmesi gerekir.
Travma sonrası stres bozukluğu tedavisi nasıl yapılır?
Travma sonrası stres bozukluğunda ilaç tedavisi ile psikoterapi birlikte ya da tek başına kullanılabilir. Bir tür psikoterapi hemen her durumda gerekli ve yararlı olmaktadır. Ancak belirtilerin çok şiddetli olması psikoterapiyi güçleştirebilir ve bu gibi durumlarda ilaç tedavisi büyük önem kazanır. Psikoterapide bilisşel-davranışçı, psikodinamik, evrelendirilmiş travma tedavisi yanı sıra kısaca EMDR olarak bilinen göz hareketleri eşliğinde duyarsızlaştırma ve yeniden işleme psikoterapisi de yararlı olmaktadır. Her tür tedavide, kişinin kendini kurban olarak hissetme halinden çıkarılması ve yaşadıklarıyla baş etmeye, onların üstesinden gelmeye yönlendirilmesi esastır. Tedavide önce sakinleşme (stabilizasyon, olumsuz duyguların şiddetinin azalması) önemli olup yaşananların gerekiyorsa derinlemesine irdelenmesine ancak sonraki adımlarda geçilebilir.
Bu yazı Prof. Dr. Vedat Şar tarafından hazırlanmıştır.
Prof. Dr. Vedat Şar’ın bu konu ile ilgili bir diğer yazısını okumak için tıklayın: Travma Nedir? Psikolojik Travma Nedenleri Nelerdir?
Daha ayrıntılı bilgi için Psikiyatri bölümü ile iletişime geçebilirsiniz.
